Autor rozważa heglowskie pojęcie konstrukcji spekulatywnej (dowodu) w zastosowaniu do analizy i krytyki kantowskiego pojęcia materii jako jedności przyciągania i odpychania, ukazując kierunek dokonanej przez Hegla modyfikacji kantowsklej dynamiki zgodnie z zasadami przyjętymi w jego dialektycznej logice.

Utożsamienie atomu z miarą powoduje włączenie powyższej kategorii, jak i całego systemu myśli Demokryta, do zupełnie innej sieci pojęć i związków symbolicznych funkcjonujących w filozofii greckiej. Gdy atom staje się miarą, to z definicji jest niepodzielną jednością w stosunku do wielkości mierzonych. Ujęcie to prowadzi do odrzucenia mechanistycznej interpretacji atomizmu Demokryta. Ruch atomów jako miar wynika z ich podobieństwa lub niewspółmierności, a nie ze wzajemnych mechanicznie rozumianych zderzeń. Nic nie powstaje i nie ginie, nie dlatego, że istnieje metafizyczna różnica (...) pomiędzy bytem a nicością, ale dlatego, że każda zmiana powinna być odnoszona do miar, które ją określają. Róż nica pomiędzy pełnią a pustką jest więc względna, co potwierdzają przekazy o atomach tak wielkich jak kosmos oraz twierdzenie, że pełnia nie bardziej istnieje niż pustka. Sama ta względność byłaby efektem użycia zasady izonomii do podstaw samego systemu Demokryta. A sama ta zasada byłaby jedynie konsekwencją tożsamości atomów z miarami. Z tej perspektywy w sposób pełniejszy rozumie się twierdzenie Demokryta, że atomy same w sobie nie mają właściwości. Nawet tzw. właściwości pierwotnych znanych z filozofii mechanistycznej. Trzeba uznać, że wszystkie jakości uzyskują jedynie poprzez odniesienie do określonych miar-atomów. Potwierdzeniem tego, że myśl Demokryta krążyła wokół pojęcia miary, jest cała jego myśl etyczna oparta na umiarze jako środku pomiędzy niedomiarem a nadmiarem. (shrink)

Celem artykułu jest odsłonięcie nowych sensów symbolicznych _Cmentarzyska_ Władysława Stanisława Reymonta poprzez poddanie tekstu oglądowi z perspektywy widmontologii, koncepcji filozoficznej i metodologii badawczej autorstwa Jacques’a Derridy. Szczególnie istotny jest dla niej motyw światła i cienia oraz emersji, stopniowego wyłaniania się obiektów z mroku. W tekście światło kojarzone jest z wiedzą, informacją, dźwiękiem rozmowy, zaś ciemność oznacza milczenie, napięcie i oczekiwanie. Zwycięstwo światła nad cieniem ma silne konotacje symboliczne, zarówno w kontekście religijnym – triumf dobra nad złem, jak i filozoficznym (...) – oświecenie wypierające obskurantyzm. W teorii Derridy rola światła jest nierozerwalnie związana z kategorią obecności, objawienia istnienia. Filozof dekonstruuje to klasyczne znaczenie, wprowadzając pojęcia widm, śladów oraz odraczania apokalipsy, rozumianej jako odsłonięcie prawdy. Analiza widmontologiczna prowadzi do konstatacji, że osobiste doświadczenia autora stały się źródłem widma rewolucji, zaś tekst jest manifestacją jego nawiedzenia. Czerwień _Cmentarzyska_ to wcielenie apokalipsy, zapowiedź kataklizmu nadciagającego nad fabryczne miasto, z pewnością inspirowane Łodzią przełomu XIX i XX stulecia. (shrink)

Przekład i opracowanie naukowe - Rafał Michalski, Jarosław Rolewski, redakcja naukowa przekładu - Stanisław Czerniak, rozdział 7, 8 i 10 przełożyła - Elżbieta Paczkowska-Łagowska Arnold Gehlen (1904–1976), wybitny niemiecki filozof i socjolog, współtwórca antropologii filozoficznej. Autor licznych prac podejmujących zagadnienia antropologiczne w kontekście współczesnych przemian społeczno-kulturowych. W swojej twórczości rozwijał oryginalną filozofię techniki, psychologię społeczną, teorię instytucji oraz antropologiczną estetykę. Prezentowane polskiemu czytelnikowi ostatnie dzieło filozofa Moralność i hipertrofia moralności zawiera koncepcję pluralizmu etycznego oraz antropologiczną teorię genezy norm moralnych. Gehlen (...) opiera swoje wywody na rozbudowanych socjologiczno-historycznych analizach, które uwzględniają kulturową zmienność wyróżnionych przez niego etosów, a jednocześnie wskazuje na inwariantny charakter popędowych źródeł moralności. W swojej rozprawie antropolog przeprowadza również krytyczną diagnozę stanu współczesnej kultury i życia politycznego. W zglobalizowanej, przemysłowej kulturze opanowanej przez „superstruktury” (zintegrowane systemy techniki, gospodarki i nauki) dominuje według niego zuniwersalizowany etos eudajmonistycznego humanitaryzmu, marginalizujący pozostałe imperatywy, a zwłaszcza nakaz ochrony państwa. W rezultacie tego rodzaju hipertrofii moralności zanika biologicznie ugruntowana metaetyczna równowaga równorzędnych systemów wartości, narażając na szwank, o czym świadczą skutki uboczne nadmiernej subiektywizacji, antropologiczne zdrowie ludzkiego gatunku. Po opublikowaniu Moralności i hipertrofii moralności Gehlen zaczął uchodzić za nieprzejednanego krytyka lewicowych intelektualistów i wywarł znaczący wpływ na niemiecki neokonserwatyzm. (shrink)

Androgynia jako idea jedności i całości pojawia się w myśli Gastona Bachelarda w kontekście marzenia poetyckiego. To w nim bowiem – o czym dowiadujemy się z Poetyki marzenia - dochodzi do pojednania animy i animusa, żeńskiego i męskiego w jednej psyche. Marzenie będące spod znaku anima francuski filozof nazywa filozofią bytu androgynicznego, która ukazuje nam podwójną idealizację człowieczeństwa. Anima i animus, potwierdzające androgynię psyche, są momentami Ja. Ta dualna natura bytu psychicznego wyraża się poprzez dwa antagonizmy przedstawione za pomocą funkcji (...) realności (adaptacja do rzeczywistości i życia społecznego) i funkcji irrealności (samotność marzenia); myśli nadzorowanej (krytyka, cenzura) i wolnego marzenia (sympatia, przyjęcie, przyłączenie); pracy (wysiłek) i odpoczynku (rozluźnienie); niepokoju (projekt, antycypacja) i spokoju (obecność w sobie) - a zwłaszcza wokół dualności, która krystalizuje się w odróżnieniu umysłu naukowego (l’esprit scientifique) spod znaku animusa (pojęcia, wiedza) od umysłu poetyckiego (l’esprit poetique) spod znaku animy (obrazy, komunia dusz). Androgynia rozumiana jako życie integralne psyche dla Bachelarda jest perspektywiczna i wartościowa a próby jej poszukiwania utożsamia z pytaniem o sens ludzkiej egzystencji. Studia nad marzeniem ukazują jego fundamentalne znaczenie dla równowagi psyche. Tak rozumiana siła obrazów kreuje wówczas sztukę życia. W tym sensie, Bachelard staje się prekursorem nowego spojrzenia w dziedzinie refleksji nad problematyką obrazu – okazuje się, że to obraz odpowiada za relację, która zachodzi między człowiekiem a światem. (shrink)

Idee ontologii formalnej zawdzieczamy filozofowi Edmundowi Husserlowi, który w Badaniach logicznych dokonał rozróznienia na logike formalna i formalna ontologie. Przedmiotem pierwszej sa wzajemne zwiazki pomiedzy prawdami (lub znaczeniami zdan w ogólnosci) relacje wynikania, niesprzecznosc, dowód i obowiazywalnosc. Przedmiotem drugiej sa natomiast wzajemne zwiazki pomiedzy rzeczami przedmiotami i własnosciami, czesciami i całosciami, relacjami i kolektywami. Tak jak logika formalna zajmuje sie własnosciami wynikania, które sa formalne w tym sensie, ze stosuja sie do poszczególnych przypadków wynikania jedynie ze wzgledu na ich forme, (...) tak ontologia formalna zajmuje sie własnosciami przedmiotów, które sa formalne w tym sensie, ze ich przykładami, co do zasady, moga byc przedmioty wszystkich materialnych sfer czy dziedzin rzeczywistosci. (shrink)

W artykule omówiono ważniejsze argumenty przeciw operacjonizmowi Percy’ego W. Bridgmana sformułowane na przestrzeni ostatnich dekad oraz przedyskutowano operacyjne sposoby definiowania czasu w mechanice klasycznej oraz nierelatywistycznej mechanice kwantowej. O ile w mechanice klasycznej nie napotyka się większych trudności w sformułowaniu operacyjnej definicji czasu, o tyle w formalizmie teorii kwantowej zadanie to staje się niemożliwe. Co, niezależnie od dyskusyjnego statusu czasu w mechanice kwantowej, prowadzi do ogólniejszego pytania, czy można pogodzić mechanikę kwantową z podejściem operacyjnym.

Artykuł analizuje krytycznie pewne linie argumentacji stosowane przez wielu badaczy Nowego Testamentu na poparcie negatywnej oceny przekazów na temat wypowiedzi Jezusa i wydarzeń w Ewangeliach synoptycznych.

W artykule podejmuję problem operacjonalizacji pojęcia alienacji na gruncie ekofilozofii. Próbuję pokazać, że jest to jedno z kluczowych pojęć ekofilozoficznych. Rezerwuję dla niego określenie „alienacja ekologiczna”. Moją ambicją jest reartykulacja pojęcia alienacji w kontekście fundamentalnego dla filozofii ekologicznej problemu relacji natura – człowiek – kultura. Dokonuję tego w kilku krokach. Najpierw poszukuję źródłowego znaczenia pojęcia alienacji. W tym celu przedstawiam krótki rys etymologiczno-historyczny. W dalszej kolejności podaję przykłady najsławniejszych filozoficznych teorii alienacji. W następnym kroku czynię to samo (...) w odniesieniu do filozofii ekologicznej. Cała procedura służy ostatecznie ujednoznaczniającej precyzacji pojęcia alienacji ekologicznej. (shrink)

Stanley Cavell (1926–2018) jest jednym z tych filozofów, którzy świadomie wychodząc od założenia wzajemnego dopełniania się filozofii i literatury, rozwijają swą refleksję teoretyczną na przecięciu obu tych dziedzin, traktując ową refleksję jako formę pisarstwa. W opinii Cavella literatura w niczym nie ustępuje poznawczo filozofii w kategoriach wartości poznawczych. Cavell posuwa się nawet do zakwestionowania zasadności sztywnego, nieprzezwyciężalnego podziału na te dwie dziedziny, zaś własne pisarstwo określa mianem krytyki epistemicznej, będącej swego rodzaju krytyką literacką. Choć sam wywodzi się ze szkoły analitycznej, (...) Cavell pozostaje niezwykle krytyczny wobec tej tradycji filozofowania, zarzucając jej, jak sam to ujmuje, „zapomnienie o ludzkim głosie”, utratę kontaktu z rzeczywistością, jak również wyalienowanie się z życia – ostatecznie nazywając filozofię analityczną „dyscypliną najbardziej obcą życiu i pisaniu”. Równocześnie sam zwraca się ku tradycji kontynentalnej, próbując połączyć te dwie odmienne tradycje intelektualne w ramach własnej refleksji filozoficznej. Tak oto Cavell sytuuje się na skrzyżowaniu rozmaitych obszarów i nurtów intelektualnych, zaś jego pole badawcze jest niezwykle szerokie i zróżnicowane – obejmuje filozofię, literaturę, film, teatr i muzykę. W niniejszym artykule zamierzam skupić się na kilku wybranych aspektach dzieła Cavella, nadal nie do końca rozpoznanych w ramach poświęconych mu studiów – takich jak użytek z pojęć filozoficznych oraz wybrane metody, wykorzystywane przez Cavella do interpretacji tekstów literackich, jak problem parafraz, metoda literalizacji języka (w kontekście Cavellowskiej analizy _Końcówki _Becketta), problem dzieła otwartego, zagadnienie zwyczajności związane z Cavellowską wersją filozofii języka potocznego (w kontekście wybranych cech filozofii Wittgensteina). Pod koniec tekstu kilka uwag poświęcam również hermeneutyce Cavella i sugeruję kontekst, w jakim można ją powiązać z innymi nurtami filozofii, zwłaszcza z filozofią Innego, wypracowaną przez Emmanuela Levinasa. (shrink)

The title concepts of criticism, crisis, and wisdom are taken from the paradigm of Kantian philosophy and are characterised in the development given by the contemporary philosopher Odo Marquard. In this connection I present the relationship between wisdom and thinking in the Enlightenment usage. The call for philosophy to be self-understanding in the sense of the Enlightenment Bildung and the autonomy of science and wisdom sounds particularly strong here. I conclude that philosophy becomes stupidity when it turns into a field (...) that—because of some kind of philosophical fundamentalism—would like to become this one-sided attitude towards reality that eliminates and replaces other attitudes. (shrink)

Jedna z koncepcji historycznego rozwoju etyki stwierdza, że „teorie moralne nie mogą być oceniane w sposób zrozumiały inaczej niż w kategoriach sukcesu lub porażki w rozwiązywaniu problemów historycznie uwarunkowanych”. Celem artykułu jest próba odpowiedzenia na pytanie, czy teoria systemów N. Luhmanna może być wykorzystana do wyjaśnienia historycznej zmienności teorii etycznych i spełnić rolę swojego rodzaju metaetyki. Wymaga to zbadania, czy teoria ta pozwala wyjaśnić funkcję moralności, jej społeczną, kulturową i historyczną zmienność oraz rolę teorii etycznych. Wydaje się, że teoria (...) L. Luhmanna przechodzi ten test w sposób co najmniej zadawalający, choć za cenę odrzucenia wielu założeń przyjmowanych w etyce tradycyjnej. (shrink)

W artykule dokonano krótkiej analizy pojęcia rozstrzygalności w trzech kolejnych okresach jej rozwoju. Pierwszy okres obejmuje lata przed rokiem 1930, w których problemy rozstrzygalności uzyskały właściwe znaczenie głównie za sprawą badań związanych z programem Hilberta. Okres drugi obejmuje lata trzydzieste i czterdzieste. Wykorzystując rozmaite podejścia, wypracowano wówczas ścisłe, matematyczne pojęcie obliczalności, co umożliwiło przyjęcie równie precyzyjnej definicji rozstrzygalności. Z kolei okres trzeci rozpoczyna się mniej więcej od początku lat sześćdziesiątych, kiedy to w związku z procedurami możliwymi do realnego urzeczywistnienia (...) pojawiła się refleksja nad praktyczną rozstrzygalnością. (shrink)

In the article the possibility of an access to reality, and thus the possibility of an attainment of truth is discussed. In the contrary of Adam Grobler's claims it is argued that the problem with the relation language-reality is not an interpretation of a language in a way fitting the reality, but a search for an appropriate language, a conceptual frame to grasp recognized phenomena. So a recognition of reality is primary, not a language.

There are two concepts of the scope of a law: 1) the set of bodies (in our world) in which the law is fulfilled, 2) the set of models of the law, or the set of possible worlds in which it is fulfilled. Their use leads to opposite answers to the question which law is broader than the other.

Określenie statusu etycznego embrionu ludzkiego wymaga znalezienia sztywnej miary wartości człowieka – pewnego układu odniesienia, który da nam jednoznaczność w dokonywaniu trudnych wyborów moralnych i ustalaniu prawa. Zwolennicy kryteriów człowieczeństwa od poczęcia w pierwszej kolejności muszą uzasadnić podstawy, na których opiera się stałość statusu moralnego człowieka, mimo widocznych zmian ilościowych i jakościowych ciała w okresie embrionalnym. W tym celu należy wykazać, że embrion i dorosły człowiek, który się z niego rozwinie, to substancjalnie ta sama istota. Celem niniejszego artykułu jest przegląd (...) wymiany myśli na temat jednego z istotnych i najbardziej zgrabnych argumentów za człowieczeństwem od zapłodnienia – argumentu z kontinuum genetycznego. Linia dyskusji jego zwolenników opiera się na fakcie, że w momencie zapłodnienia ludzkiej komórki jajowej ludzkim plemnikiem powstaje wyjątkowy zestaw genów, który nie zmienia się w czasie dalszego wzrostu i rozwoju ciała. Krytyka tego stanowiska polega na wskazaniu związanym z tym trzech problemów: tożsamości genetycznej bliźniąt jednojajowych, genetycznego determinizmu i nieostrości wyznaczonej w ten sposób granicy. (shrink)

W niniejszym artykule ukazana została polemika polskiego filozofa Wojciecha Dzieduszyckiego z jednym z postępowych haseł głoszonych w XIX wieku. Hasło to sam Dzieduszycki określił jako „bezwyznaniowość”. Autor artykułu analizuje argumentację Dzieduszyckiego co do negatywnych skutków wyrugowania religii z życia publicznego, zarówno w przeszłości, jak i w czasach mu współczesnych, a także ukazuje pozytywną rolę religii w życiu jednostek, państw, narodów, a nawet całych cywilizacji. Bez religii bowiem, twierdził polski myśliciel, społeczności degradują się i obumierają. Ciekawa, a współcześnie bardzo ważna dyskusja (...) o roli religii w życiu społecznym, została w artykule zestawiona z propagowaną przez Dzieduszyckiego ideą „mesjanizmu polskiego”, jak również z obecnymi dziś w kulturze i polityce propozycjami radykalnej laicyzacji. (shrink)

The way in which the term "activity" is understood determines foundations for the logical theory of activity. Activity understood as performance of changes or forbearance of performing a change is an object of G. H. von Wright's logic of actions based on the logic of changes. Generalization of such treatment of activity is T. Kubiński's concept according to which it consists in adopting a specific attitude towards a change; an object of nth logic of actions is description of n attitudes (...) to changes. The distinction made between two main attitudes, out of which one expresses itself in activity and the other in its forbearance makes it necessary to specify more exactly the concept of forbearance. Analysis of this concept brings out strongly its ambiguity, it emphasizes the difference between non-activity and forbearance. Defining forbearance as non-activity in the situation, in which a possibility of activity did exist involves application of one of the modal concepts. The concepts in which forbearance is not taken into account constitute an argument justifying an assertion that forbearance cannot be expressed by the negation function. Attempts at formalization of intuitions connected with the term "forbearance of activity" show how deeply entangled it is in modal contexts, and even in deontic concepts if it is interpreted as "forbearance of activity". (shrink)

Artykuł ten stanowi próbę omówienia wpływu, jaki poglądy Williama Ockhama wywarły na przejście od średniowiecznego do nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Rozważeniu poddaje się sposób, w jaki do idei celowości świata natury odnosili się wybrani autorzy nowożytni. Krytyce poddaje się „tradycyjną” interpretację przejścia, jakie dokonać miało się w tym aspekcie między średniowieczem a nowożytnością, podług której nowożytność miała przynieść całkowity kres posługiwaniu się celowością w filozofii natury, zastępując ją odwołaniami do przyczynowości sprawczej. Następnie wskazuje się na nowsze, bardziej subtelne próby (...) podejścia do tego zagadnienia, wskazujące na to, iż w filozofii nowożytnej mamy raczej do czynienia z reinterpretacją, a nie porzuceniem idei przyczynowości celowej. W związku z tym autor artykułu proponuje wyróżnienie w obrębie owej filozofii dwóch głównych nurtów. Dalszą część stanowi analiza koncepcji Ockhama, polegająca na wskazaniu w niej tych wątków, które – jak się twierdzi – mogły wywrzeć szczególny wpływ na narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Autor wymienia cztery takie wątki, próbując je powiązać z wyróżnionymi wcześniej dwoma nurtami nowożytnego rozumienia teleologii natury. (shrink)

Author: Michalski Rafał Title: ANCIENT SOURCES OF MEANING OF THE TERM “MIMESIS” (Antyczne źródła pojęcia mimezis) Source: Filo-Sofija year: 2005, vol:.5, number: 2005/1, pages: 45-64 Keywords: ‘MIMESIS’, PLATO, PYTHAGORAS Discipline: PHILOSOPHY Language: POLISH Document type: ARTICLE Publication order reference (Primary author’s office address): E-mail: www:In this article I show the evolution of meaning of the term ‘mimesis’ in ancient Greece. I distinguish its two basic meanings: copying (imitation) and expression. The older meaning (mimesis as expression) comes from the Pythagorean (...) tradition, whereas the newer one (mimesis as copying) can be traced back to the philosophy of Plato. Analysis of Plato’s dialogues step by step reveals ambivalence of the notion, and, what is most important, points out how useful it can be in epistemology, philosophy of language, psychology and aesthetics. (shrink)